سنگ مثانه؛ علائم و روش های تشخیص و درمان

سنگ مثانه چیست؟

سنگ مثانه که با عناوین وزیکال کالکولوس و سیستولیتس نیز شناخته می شود، با تجمع املاح معدنی به وجود می آید. این عارضه می تواند با عدم تخلیه کامل مثانه بعد از ادرار، به وجود بیاید. در نهایت ادرار و املاح داخل آن به صورت کریستال شده در می آیند و سنگ های مثانه را تشکیل می دهند.

این سنگ ها زمانی که خیلی کوچک هستند بوسیله ی ادرار دفع می شوند ولی در مابقی دفعات می توانند به دیواره ی مثانه یا حالب (لوله ای که از کلیه ها به سمت مثانه می آید) بچسبند و در آنجا گیر بیافتند. با مرور زمان قطعه های بیشتری به این سنگ های کوچک چسبیده و سنگ های بزرگتری را تشکیل می دهند.

پیشینه تاریخی سنگ مثانه

از هزاران سال قبل، خارج کردن سنگ مثانه موضوعی بوده که ذهن جراحان را به خود مشغول داشته و دو بُرش برای درآوردن سنگ تنها راه حل بوده است. در آن زمان با اینکه میکروب و تکنیک بیهوشی کشف نشده بود، مع هذا تعداد زیادی از بیماران تحت عمل قرار می گرفتند. طریقه ی عمل ساده بود. در مردان شکاف در روی پرینه در سمت جانبی مجرای ادرار و در حالی که جراح با دو انگشت از رکتوم سنگ را به این طرف می راند، داده می شد. در اتساع مجرای ادرار و دخول فورسپس سنگ گرفته و خارج می گردید.

این عمل قرن ها ادامه داشت تا اینکه در سال 1850 با روش لیتیوتریت(سنگ شکنی) درمان آسان تر و خطرات کمتر شد. بعضی از جراحان از اقدام به جراحی از راه شکم به علت مرگ و میر و ضایعات فراوان اجتناب می کردند.

 در 250 سال قبل این مرض در نورفوک انگلستان بسیار شایع بوده، ولی امروزه آمار نشان می دهد که به تدریج ناپدید شده است که شاید به علت بهبود شرایط زندگی باشد ولی این فرضیه حاکی است که سنگ مثانه در جنوب انگلستان بیشتر از اسکاتلند است که شاید عوامل دیگری نیز در آن تاثیر داشته باشد.

ازدیاد بیماری در مناطق گرمسیری مانند خاورمیانه مشاهده می شود که علت آن در هیدراتاسیون و ادرار غلیظ و کم است که موجب رسوب نمک های محلول می گردد. اغلب سنگ ها در آب و هوای گرم به واسطه ی فقدان آب کافی و رژیم نا مناسب پدیدار می شوند.

علائم سنگ مثانه

علائم و نشانه های گوناگونی برای این سنگ ها وجود دارند؛ اعم از درد های شدید شکمی یا مشاهده خون در ادرار. جالب است بدانید که بعضی از اوقات نیز، سنگ های مثانه هیچ نشانه ای از خود بروز نمی دهند.

بعضی از اوقات، سنگ های مثانه – حتی انواع بزرگ آن – هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند. اما در صورتیکه آنها دیواره مثانه را تحریک کنند یا مانع جریان ادرار شوند، علائم زیر ظاهر می شوند:

– درد های زیر شکمی

– در مردان، احساس درد در آلت تناسلی یا بیضه ها

– تکرر ادرار

– سخت ادرار کردن یا منقطع شدن جریان ادرار

– مشاهده خون در ادرار

– ادرار تیره رنگ

 سنگ مثانه ای که چندان بزرگ نیستند امکان دارد با نشانه و علائم خود را نشان ندهد اما با بزرگ تر شدن سنگ ممکن است مخاط دیواره مثانه دچار تحریک می‌شود و یا موجب بسته شدن راه عبور ادرار فرد شود که در این حالت فرد با مشکلاتی نظیر درد و سوزش ادرار – تکرر ادرار – ادرارهای سریع  و ادارارهایی که حاوی خون می باشد مواجه می‌شود.

علل ایجاد سنگ مثانه

سنگ های مثانه در پی ماندن ادرار در داخل مثانه بوجود میایند که معمولا عدم تخلیه ی کامل مثانه بدلیل مشکلات مختلف پزشکی میباشد. بیماری هایی که باعث عدم تخلیه ی کامل مثانه در حین ادرار میشوند، عبارتند از:

– بیماری هایی با ریشه ی عصبی در مثانه

– آسیب هایی مانند سکته مغزی و جراحت نخاع که باعث آسیب دیدن مسیر عصبی بین مثانه و دستگاه عصبی بدن میشوند.

– التهاب مثانه

– عفونت مجاری ادراری و یا پرتو درمانی در آن ناحیه میتوانند باعث التهاب مثانه شوند.

– سنگ کلیه

– سنگ های کلیه

با مهاجرت به سوی مثانه باعث انسداد راه خروجی ان میشوند. سنگ های کلیه از مابقی سنگ ها شایع تر میباشند.

– بزرگ شدن پروستات

درصورتی که پروستات از اندازه ی طبیعی خود بزرگتر شود، باعث فشار بر روی مجرای ادراری شده و از تخلیه ی کامل مثانه جلوگیری میکند.

– ابزار پزشکی

سنگ های مثانه میتوانند بوسیله ی سوند و یا ابزارهای دیگر پزشکی بوجود بیایند.

– دیورتیکول مثانه

این حالت زمانی اتفاق میوفتد که کیسه هایی در مثانه بوجود آیند و این کیسه ها  باعث انسداد راه خروجی ادرار شوند.

 – سیستوسل

در خانم ها ممکن است دیواره ی مثانه ضعیف شده و بوسیله ی واژن تغییر شکل داده شود که این باعث تغییر در جریان ادرار میشود.

معاینه و تشخیص سنگ مثانه

 تشخیص سنگ مثانه ممکن است به معاینات زیر نیاز داشته باشد:

– معاینه ی فیزیکی

به معنی لمس ناحیه مثانه و تشخیص هرگونه برآمدگی و درد می باشد.

– آزمایش ادرار

ممکن است یک آزمایش ادرار برای ردیابی باکتری، خون و یا املاح کریستالیزه شده نیاز باشد.

– سی تی اسکن(CT-SCAN)

یک عکسبرداری از ناحیه ی درگیر شده در شکم

– اولتراسوند (Ultrasound)

برای تشخیص سنگ های مثانه

– ایکس ری (X-ray)

البته بعضی از سنگ ها، مانند سنگهای اسيد اوریكی بوسیله ی ایکس ری دیده نمیشوند.

– حاجب داخل وریدی

یک مایع حاجب از طریق ورید ها به داخل بدن تزریق میشود. این مایع با رسیدن به کلیه ها و مثانه باعث تشخیص سنگ های ان ها از طریق ایکس ری میشود.

درمان سنگ مثانه

درصورتی که سنگ های مثانه هنگام تشخیص هنوز کوچک باشند، نوشیدن مایع زیاد برای دفع آنها کافی است. ولی اگر خیلی بزرگ باشند نیاز به شکستن و یا برداشتن آنها از طریق جراحی میباشد.

 شکستن سنگ های مثانه

در یک فرایندی به نام سیستولیتولاپاکسی، از طریق وارد کردن لوله ای به همراه دوربین به داخل میزراه، مثانه شستشو داده شده و سنگ ها شکسته میشوند. همچنین از یک لیزر یا اولتراسوند برای شکستن سنگ ها قبل از شستشوی مثانه استفاده میشود. این فرایند نیاز به یک بیهوشی موضعی دارد.

جراحی

اگر سنگ های بوجود آمده در حدی بزرگ باشند که نتوان آن ها را بوسیله ی شکستن آن ها از بین برد، نیاز به جراحی دارند. در این جراحی از طریق برش در ناحیه شکم وارد مثانه شده و سنگ ها برداشته میشوند. از آنجاییکه تمامی جراحی ها عوارض جانبی زیادی دارند، بهترین اقدام شکستن سنگ ها میباشد.

پیشگیری از سنگ مثانه

با توجه به اینکه سنگ های مثانه از طریق بیماری های زیادی ایجاد میشوند، نمیتوان از به وجود امدن آن ها پیشگیری کرد. با این وجود  بهترین راه حل، اقدام به موقع هنگام تجربه ی هرگونه علائم غیرطبیعی در دفع ادرار، وجود خون در ادرار و یا تغییر رنگ آن است. نوشیدن مایعات به مقدار زیاد کمک به عدم تشکیل این سنگ های میکند.

بعضی از افرادی که دارای عفونت مجاری ادرار هستند، دارای احساس عدم تخلیه ی کامل ادرار پس از دفع میباشند که در این شرایط بهتر است پس از ۱۰-۲۰ ثانیه، دوباره اقدام به دفع ادرار کرد. به این اقدام تخلیه ی مضاعف میگویند که ممکن است از ایجاد سنگ های مثانه جلوگیری کند. بر اساس بعضی از مطالعات انجام شده، ایستادن در هنگام ادرار میتواند کمک شایانی به تخلیه ی کامل مثانه هنگام دفع ادرار بکند.